Kiedy dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej przez niosące swój materiał genetyczny plemniki, dochodzi do prawdziwej eksplozji rozwoju. Zapłodniona komórka jajowa dzieli się wtedy wielokrotnie. Już po czterech dniach od zapłodnienia składa się z trzydziestu dwóch komórek i staje się blastulą. W tym okresie ważne jest, aby kobieta dobrze się odżywiała (dieta bogata w zielone warzywa), ale także, aby nie używała substancji psychoaktywnych takich jak alkohol, narkotyki i papierosy. W skrajnych przypadkach mogą one bowiem prowadzić nawet do poronienia. Dlatego też zachowaj abstynencje w czasie ciąży!
Tworzenie się mózgu
Już dziewiętnaście dni po zapłodnieniu rozpoczyna się tworzenie układu nerwowego dziecka. Zamyka się smuga pierwotna – z górnej jej części powstanie mózg, a z dolnej rdzeń kręgowy. W górnej części smugi znajduje się stożek wzrostu i to on będzie „napędzał” rozwój mózgu. Komórki wzrostu „idą” do przodu, jakby robiły „rozpoznanie” terenu. Po ich „przejściu” powstaje miejsce, w którym lokują się komórki nerwowe budując mózg.
Komórki wzrostu to struktury bardzo wrażliwe na działanie alkoholu. Są po prostu białkami, które pod wpływem toksyny jaką jest alkohol ścinają się. Kiedy we wczesnym okresie ciąży kobieta spożywa alkohol istnieje niebezpieczeństwo zniszczenia tych białek. Jeśli do tego dochodzi o wiele mniej komórek bierze udział w tworzeniu miejsce dla lokowania neuronów. Mózg dziecka staje się wtedy mniejszy. Z komórek wzrostu tworzą się także szpary oczne. Jeśli część komórek wzrostu została zniszczona przez alkohol będzie to w konsekwencji widoczne u dziecka w postaci małych szpar ocznych. Jest to tzw. dysmorfia pierwszorzędowa w przypadku alkoholowego zespołu płodowego.
Odruchy nerwowe
Z powstałych komórek będą tworzyły się organy całego ciała. Uszkodzenia komórek przy pomocy alkoholu mogą mieć wpływ na ich budowę i działanie w przyszłości. Nikt nie może mieć wątpliwości, że wczesny rozwój w życiu płodowym jest niezwykle ważnym okresem życia człowieka. W czterdziestym pierwszym dniu ciąży pojawiają się u dziecka także pierwsze odruchy nerwowe, co jest warunkiem prawidłowego działania mózgu. Odruchy działają niczym rzeźbiarz, który nadaje wartość temu materiałowi (neuronom), który został ulokowany w mózgu. Dzieci, które w okresie płodowym były narażone na działanie alkoholu mają nieprawidłowo działające schematy odruchowe. Czasami są to nieprawidłowe wzorce, czasami są to tzw. schematy, które nie osiągają dojrzałych form, a czasami są to wzorce wzajemnie zlane – na jeden bodziec organizm odpowiada wieloma schematami odruchowymi chociaż powinien odpowiadać jednym.
Ma to swoje konsekwencje w dalszym funkcjonowaniu dziecka, ponieważ schematy odruchowe są odpowiedzialne za procesy wzrastania i funkcjonowania mózgu. To dzięki schematom odruchowym mózg będzie rozwijał się na bazie doświadczenia i pobudzania tych schematów już po porodzie. Jest to istota rozwoju mózgu człowieka. Przecież w pierwszym roku życia przyrasta on o 10 cm tkanki. Dzieje się to dzięki doświadczeniom dziecka wynikającym głównie z komunikacji społecznej. Trzeba też pamiętać, że schematy odruchowe stanowią bazę dla tych doświadczeń. Dlatego dzieci po prenatalnej ekspozycji na alkohol – jeśli doszło do zmiany w działaniu wzorców odruchowych – będą manifestowały swoje trudności w postaci zmienionych wzorców odruchowych. Będzie to przekładało się na czynności wyższe takie jak pisanie, czytanie, procesy przetwarzania słuchowego, procesy koncentracji, zdolności manualne, procesy pamięciowe.
Rozwój układu nerwowego dziecka
Ocena neurorozwojowa we wczesnym okresie po urodzeniu daje możliwość wczesnego rozpoznania deficytów, ale daje także możliwość szybkiej interwencji terapeutycznej. Podobnie w wieku późniejszym. Dziecko chcąc opanować daną czynność musi „nadrobić” i skorygować wczesne wzorce rozwojowe. Plan korekcji jest nieco odmienny u każdego dziecka, wynika to z indywidualnego przebiegu procesów rozwojowych i tworzenia się wzorców. Dzieciom, które mają duże trudności nie wystarcza ogólne zajęcia korekcyjne „takie jak dla wszystkich” czy takie, jak w przypadku innych trudności neurorozwojowych.
Dziecko zawsze wymaga indywidualnej oceny i indywidualnego planu naprawczego. O tym jak intensywny jest to czas mówi nam już – nagrany w 1954 roku przez D. Hookera – film z życia płodowego człowieka. Na filmie tym autor pokazuje ruchy sześciotygodniowego płodu, następnie widzimy jak w dwunastym tygodniu życia prenatalnego dziecko kopie nogą, obraca stopą, rusza palcami rąk i nóg, zgina przegub, obraca głową, kołysze biodrami, otwiera i zamyka usta oraz oczy, połyka, zezuje, ściąga brwi, reaguje na dotyk. Wszystkie te procesy rozwoju ruchowego mogą zostać zakłócone jeśli w okresie prenatalnym matka spożywa toksynę jaką jest alkohol. Dlatego u dzieci z grupy FASD będziemy w rozwoju postnatalnym obserwować trudności motoryczne, zaburzenia dotyku, zaburzenia równowagi.
Zdolności motoryczne
W czasie kolejnych tygodni ciąży sieć neuronów intensywnie gęstnieje i tworzą się także więzadła stawowe. Zakłócenia tego procesu będą skutkowały wadami budowy u dzieci. W grupie dzieci z FASD jest to zwykle zbyt duża ruchomość stawów, pogrubienie stawów czy też ich wadliwe położenie. W konsekwencji przełoży się to nie tylko na pogorszenie sprawności motorycznej, ale także w odbiór bodźców dotyczących położenia w przestrzeni. To właśnie w stawach znajdują się ciałka czuciowe Golgiego, które odpowiadają w życiu dziecka za odczytywanie tego typu bodźców. Stąd u dzieci z FASD liczne są trudności związane z priopriocepcją – tak nazywa się ta umiejętność. Jak więc widać niekorzystne działanie alkoholu w okresie ciąży jest wielowymiarowe i bezsporne, dlatego też zachowaj abstynencje w czasie ciąży już od najwcześniejszych dni.
dr Teresa Jadczak-Szumiło
No Comments