LIFESTYLE

Zdrowie żywienie kobiet w ciąży

mgr Grażyna Krenig – psychodietetyk, dietetyk, ekonomista, socjolog – propagatorka zdrowego stylu życia, mama trójki dzieci. Prowadzi​ liczne szkolenia z zakresu zdrowego odżywiania, szczególnie dla dzieci z FASD. Wspiera dietetycznie osoby dorosłe, ale szczególną uwagę poświęca konsultacjom dla dzieci i wspieraniu rodziców we wprowadzaniu zmian dotyczących odżywiania i kreowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych. Prowadzi stronę www.zdrowie21wieku.com.

Zdrowe żywienie kobiet w ciąży

Sposób odżywiania kobiety jest bardzo ważny, zarówno w okresie poprzedzającym ciążę, jak i podczas jej trwania. Należy on do najważniejszych czynników środowiskowych, odpowiadających za prawidłowy przebieg ciąży, rozwój dziecka w okresie płodowym oraz stan jego zdrowia zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w życiu dorosłym. Sposób żywienia wpływa również na zdrowie matki oraz jej funkcjonowanie po porodzie. Tę istotną zależność między odpowiednim żywieniem kobiety ciężarnej, a jego wpływem na jakość życia dziecka w przyszłości, nazywamy “programowaniem żywieniowym we wczesnym okresie życia”. Nieprawidłowy bilans energetyczny spożywanych posiłków oraz ilość składników odżywczych w codziennej diecie przyszłej matki mogą znacząco wpłynąć na rozwój płodu. Eksperci dowodzą, że w rozwoju ludzkiego organizmu występują tzw. “krytyczne okresy”, w których istnieje możliwość programowania metabolizmu poprzez odpowiednie żywienie. Teoria programowania żywieniowego w okresie płodowym zakłada, że niekorzystne warunki środowiskowe, które wystąpią w trakcie kluczowego dla rozwoju dziecka okresu, mogą spowodować nieodwracalne zmiany w morfologii, metabolizmie i funkcji różnych narządów. David Barker jako pierwszy opisał zjawisko programowania metabolizmu płodu, analizując związek między niską masą urodzeniową a występowaniem chorób sercowo-naczyniowych, insulinooporności, otyłości i cukrzycy typu 2 w wieku dorosłym. Okres ciąży jest więc kluczowym etapem dla programowania zdrowia dziecka na przyszłość, poprzez prawidłowe żywienie przyszłej matki. Niezmiernie ważne jest, aby kobieta planująca ciążę, najlepiej od trzech do sześciu miesięcy przed spodziewanym poczęciem, zmieniła tryb życia i przestrzegała zasad prawidłowej, zbilansowanej diety.

Należy zwrócić uwagę nie tylko na sposób odżywiania, ale także na niezdrowe przyzwyczajenia, które nie służą ani płodności, ani prawidłowemu przebiegowi okresu ciąży. Na co więc kobieta planująca ciążę lub będąca w ciąży powinna zwrócić szczególną uwagę?

Osoba paląca powinna podjąć bezwględną walkę z tym nałogiem. Nie ma żadnych wątpliwości, że nikotyna szkodzi nienarodzonemu dziecku. Kobieta często pijąca alkohol musi zdecydować się na jego całkowitą eliminację z diety. Spożywanie alkoholu podczas ciąży wiąże się z ryzykiem wystąpienia wielu zaburzeń w rozwoju płodu, składających się na płodowy zespół alkoholowy (FAS). Ze względu na brak jednoznacznych dowodów, że sporadyczne spożywanie alkoholu w niewielkich ilościach nie jest szkodliwe dla płodu, nie ustalono bezpiecznej dawki alkoholu podczas ciąży. Dlatego każda spożyta ilość alkoholu wiąże się z ryzykiem wystąpienia zaburzeń rozwojowych u dziecka.

Jeżeli przyszła matka boryka się z nadwagą lub cierpi na otyłość, powinna zaplanować z lekarzem optymalny spadek masy ciała odpowiednio wcześniej przed spodziewanym poczęciem, a z dietetykiem ustalić właściwą dietę odchudzającą, która pozwoli uniknąć niedoborów pokarmowych. Podczas ciąży powinna unikać nadmiernego przyrostu masy ciała, poprzez staranne planowanie swojego jadłospisu, który dostarczając wszystkich niezbędnych składników odżywczych, nie powinien być źródłem zbyt dużej ilości kalorii. W diecie kobiet otyłych podczas ciąży należy ograniczyć spożycie produktów takich jak słodycze, chipsy, produkty typu fast food, które nie zawierają składników korzystnych, a w to miejsce wprowadzić pełnowartościowe posiłki.

Warto również zauważyć, że w związku z wysokim zapotrzebowaniem na pełnowartościowe białko, ale również żelazo, wapń, niektóre witaminy z grupy B, kobietom ciężarnym nie jest polecana dieta wegetariańska i wegańska.

Z kolei, jeżeli kobieta od wielu lat się odchudza lub stosuje diety eliminacyjne, powinna wprowadzić racjonalne zasady żywienia, a jeżeli nie potrafi sama ustalić odpowiednio zbilansowanej diety, skonsultować ją z dietetykiem. Kobiety z niedowagą przed ciążą częściej rodzą dzieci z małą masą urodzeniową, a umieralność okołoporodowa ich dzieci jest wyższa niż w przypadku dzieci kobiet o odpowiedniej masie ciała. Dzieci matek z niedowagą przed ciążą i ze zbyt niskim przyrostem masy ciała podczas ciąży są zagrożone ryzkiem małej masy urodzeniowej i przedwczesnym porodem, a niedobory składników odżywczych w ich codziennej diecie wiążą się z zaburzeniami metabolicznymi i mogą mieć wpływ na występowanie wad rozwojowych u dziecka.

Należy zadbać również o regularną, umiarkowaną (nie bardzo intensywną) aktywność fizyczną, gdyż sprzyja ona utrzymaniu prawidłowej masy ciała i pomaga redukować stres.

W czasie ciąży dieta powinna opierać się na zasadach racjonalnego żywienia dorosłego, zdrowego człowieka.

W ciąży wzrasta zapotrzebowanie na składniki odżywcze oraz na witaminy z grupy  A, B1, B2, niacynę, cholinę, kwas pantotenowy, B6, B12, C, E, foliany, a także minerały – wapń, fosfor, magnez, żelazo, cynk, miedź, jod, selen.

Nieprawidłowości w żywieniu w okresie ciąży sprowadzają się najczęściej do nadmiernej ilości spożywanych pokarmów, niewłaściwego doboru produktów, wyrażającego się w nadmiarze produktów bogatych w białko, tłuszcze, ale też w niedoborze owoców i warzyw, a także zastępowaniu posiłków słodyczami, co w konsekwencji może wpływać na niedostateczną podaż witamin i składników mineralnych, a w konsekwencji prowadzić do wielu zaburzeń metabolicznych w organizmie matki i płodu. Odpowiednia dieta kobiety w ciąży to nie tylko gwarancja zdrowia dziecka, ale i dobrej formy mamy. Organizm kobiety czeka wysiłek związany z okresem intensywnego wzrostu płodu, porodem oraz karmieniem piersią. Dlatego kobieta ciężarna powinna wybierać urozmaicone posiłki, które dostarczą jej białka, węglowodanów złożonych, dobrej jakości tłuszczu, witamin i składników mineralnych w odpowiednich proporcjach. Zalecane jest jedzenie 5 posiłków dziennie i nieuleganie wszystkim zachciankom, a zwłaszcza tym niezdrowym.

Szczególnie ważne jest to, aby dieta ciężarnej była różnorodna. Dzięki temu łatwiej uniknie niedoborów składników odżywczych, które podczas ciąży zdarzają się częściej. Zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe jest w ciąży dużo większe, natomiast zapotrzebowanie na energię wzrasta średnio 350 – 400 kcal dziennie. Przy określaniu potrzeb energetycznych organizmu kobiety ciężarnej należy uwzględnić takie elementy jak wiek, masę ciała przed ciążą, styl życia, wysiłek fizyczny i rodzaj wykonywanej pracy. I tu pozwolę sobie przytoczyć znane powiedzenie: „jedz dla dwojga, a nie za dwojga”.

Należy też pamiętać, że podczas ciąży kobieta musi w sposób szczególny chronić się przed infekcjami pokarmowymi, które mogą zakłócić przebieg ciąży i utrudnić rozwój płodu. Dlatego zaleca się rezygnację z surowych potraw mięsnych (np. tatar), niestarannie odgrzanych dań z drobiu, surowych jaj i produktów z ich dodatkiem (desery, domowy majonez), jaj ugotowanych na miękko, sadzonych, niepasteryzowanego mleka i jego przetworów, niepasteryzowanych serów (np. feta), serów dojrzewających i pleśniowych (brie, camembert), pasztetów mięsnych, rybnych lub warzywnych, rozmrożonych potraw spożywanych na zimno, surowych lub niedogotowanych ryb, a także mięczaków i skorupiaków.

Ważnym elementem, który ma wpływ na prawidłowy przebieg ciąży, jest także stosowanie suplementów pokarmowych w tym okresie, jak i w okresie laktacji.

Zarówno podczas ciąży, jak i karmienia piersią posiłki należy planować tak, aby dodatkowe podawanie jakichkolwiek składników pokarmowych nie było potrzebne. Jednak nawet w przypadku dobrze zbilansowanej diety zaleca się wszystkim kobietom planującym ciążę stosowanie suplementów diety zawierających kwas foliowy i kontynuowanie ich przyjmowania przynajmniej przez 3 pierwsze miesiące ciąży. Zaleca się także przyjmowanie witaminy D3 od drugiego trymestru ciąży. W przypadku małego spożycia produktów mlecznych, konieczne może być też przyjmowanie preparatów wapnia. Wielu ciężarnym często zaleca się także uzupełnianie żelaza oraz jodu. Osobnym problemem jest uzupełnianie kwasów tłuszczowych omega-3, których spożycie w naszych warunkach jest w wielu przypadkach niedostateczne. Odpowiednia ilość długołańcuchowych kwasów omega-3 w diecie kobiet ciężarnych jest niezwykle ważna, wspomaga bowiem prawidłowy rozwój mózgu płodu i wpływa na funkcję neuronów. Kobiety ciężarne wybierając oleje powinny zwracać szczególną uwagę na ich jakość i skład oraz częściej wybierać te oleje, które są źródłem kwasów omega-3, np. olej rzepakowy, sojowy, lniany. Natomiast margaryny, żywność typu fast-food oraz produkty typu chipsy, zupy w proszku, ciasta, ciasteczka i słodycze nie powinny być przez nie spożywane. Stanowią one główne źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą zaburzać rozwój płodu i podwyższać stężenie cholesterolu we krwi.

Należy pamiętać, aby decyzję w kwestii suplementacji zawsze podejmować po konsultacji z lekarzem.

Mówiąc o odpowiednim odżywianiu kobiety w ciąży, nie sposób nie wspomnieć o roli płynów w jej codziennej diecie. Udział odpowiedniej ilości i jakości płynów w racji pokarmowej kobiety ciężarnej wzrasta, a niezbędny element jej prawidłowego przebiegu stanowi woda. Woda spożywana przez matkę jest niezbędna do produkcji płynu owodniowego oraz prawidłowego rozwoju i funkcji tkanek płodu, zwłaszcza komórek ośrodkowego układu nerwowego, które są szczególnie wrażliwe na jej niedobór. Dobowe zapotrzebowanie na wodę wzrasta stopniowo od początku ciąży, a średnie zapotrzebowanie na płyny wynosi od 2 do 2,5 litra dziennie.

Prawidłowe nawodnienie kobiety w ciąży pozwala również na redukcję uciążliwych dolegliwości związanych z ciążą, takich jak poranne nudności, wymioty, zaparcia, suchość skóry czy infekcje dolnego odcinka dróg moczowych.

Należy za to całkowicie wyeliminować napoje wysokosłodzone, sztucznie barwione, energetyzujące i gazowane. Woda powinna stanowić 60‒80% wszystkich przyjmowanych płynów. Resztę zapotrzebowania można pokryć pijąc różne rodzaje herbat ziołowych dozwolonych dla kobiet ciężarnych, herbaty owocowe oraz soki warzywne czy owocowe, naturalne, bez dodatku cukru.

Podsumowując, należy zauważyć, że już w okresie płodowym matka odpowiednio zbilansowaną dietą może znacząco wpłynąć na prawidłowy przebieg rozwoju i dojrzewania dziecka. Styl życia, a w nim dieta jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na prawidłowy przebieg ciąży. Zarówno kaloryczność pokarmu, jak i ilość spożycia białka, tłuszczu, węglowodanów oraz witamin i minerałów zalicza się do najważniejszych czynników, mających wpływ na prawidłowy rozwój płodu. Przy braku zachowania odpowiedniego żywienia matki w okresie ciąży, dziecko może być narażone na występowanie wielu chorób. Kobiety planujące ciążę, jak i oczekujące dziecka, powinny być odbiorcą działań z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, w celu poszerzania wiedzy na temat wpływu stanu odżywienia matki na rozwijający się płód.

 


LITERATURA

  • Cowan, Thomas S.; Fallon Morell S., Odżywcze tradycje. Ciąża, poród, macierzyństwo, Wydawnictwo Stenka, 2017
  • Szostak-Węgierek D., Cichocka A., Żywienie kobiet ciężarnych, wydanie II Warszawa: Wyd. Lek. PZWL, 2012
  • Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa: Wyd. Lek. PZWL; 2017
  • [@:]https://zenodo.org/record/59761#.W9xW_9VKiHs, 2.11.2018

You Might Also Like

No Comments

    Leave a Reply