Prezentowany model terapii dla dzieci z FASD i ich rodzin był wypracowany przez Centrum Psychologiczne ITEM. Model był stosowany podczas siedemnastu turnusów terapeutycznych dla dzieci i ich rodziców. Używano go także w czasie codziennych oddziaływań psychologicznych w pracy klinicznej autorki i jej współpracowników. W rezultacie z programu skorzystało na przestrzeni lat tysiąc sześćset sześćdziesięcioro pięcioro dzieci i ich rodziców. W grupie tej tylko troje z nich wychowywało się w rodzinach biologicznych. Reszta przebywała w rodzinach adopcyjnych i rodzinach zastępczych.
W związku z tym w pracy z dziećmi uwzględniono terapeutycznie obszary związane również z separacją, traumą wczesnodziecięcą i przywiązaniem. Dzieci w czasie objęcia pomocą były w bardzo różnym wieku: od trzech miesięcy do siedemnastu lat. Początkowo do terapii trafiały dzieci starsze, nastolatki. Było to wynikiem słabej dostępności młodszych dzieci do diagnozy i małej świadomości społecznej na temat FASD. W ostatnim czasie po pomoc zgłasza się coraz więcej rodziców dzieci małych. Jest to niewątpliwie związane ze wzrostem świadomości społecznej na temat istnienia zaburzeń rozwojowych z grupy FASD.
Model terapii dla dzieci z FASD
Dzieci z FASD mają specyficzne zaburzenia. Przykładem takich zaburzeń może być wadliwie zaprogramowana oś HPA, nieprawidłowy rozwój schematów odruchowych, nieprawidłowe regulacje procesów czucia, równowagi, przetwarzania słuchowego, głodu-nasycenia, snu i czuwania. Dlatego też wymagają one specyficznego oddziaływania terapeutycznego. Nie jest prawdą, że wystarczy im neurorozwojowa terapia, podobna jak w innych problemach z tego obszaru. Model terapii FASD w pierwszej kolejności uwzględnia pracę nad regulacjami. Nasz zespół zwraca uwagę na regulowanie reakcji alarmowej, a następnie na tej bazie budujemy inne regulacje. Do najważniejszych z nich zaliczamy regulacje związane z systemem przywiązania.
Gdy system przywiązania jest oparty na stylu bezpiecznym, układ nerwowy produkuje białko BDNF. Stanowi ono protektor ochronny dla układu nerwowego, w tym mózgu. Białka te mają również wartość regeneracyjną i są naturalnym biologicznym stymulatorem rozwoju. Dlatego tak ważne jest, aby w terapii nie iść w kierunku mnożenia stosowanych metod, ale pomóc dziecku dojść do równowagi w obszarze regulacji. Dotyczy to w pierwszej kolejności regulacji emocji, snu, nasycenia. Wiele dzieci z FASD, które mają np. nieprawidłowe regulacje w zakresie emocji, jeśli będzie uczestniczyło w systemie terapii opartym na realizacji różnych metod, będzie doświadczało regresu w rozwoju i jeszcze większego rozregulowania.
Rola współpracy
Praca wokół problemów rozwojowych dzieci z FASD jest skoncentrowana zarówno na dziecku, jak i na rodzicach. To rodzice jako jedyni w jego otoczeniu mogą przyczynić się do poprawy regulacji. Dziecko z FASD nigdy w terapii nie jest i nie powinno być samo. Koncentracja na rodzicach jest istotna ze względu na to, że ograniczenia w budowaniu regulacji mogą być związane także z ich kondycją emocjonalną, jak i z osobistymi zasobami. Po adopcji dzieci, rodzice często przechodzą różne kryzysy, które uniemożliwiają wprowadzenie prawidłowych regulacji. Podobną sytuację mają rodzice biologiczni dzieci z FASD. Brak dostępu do opiekuna, który regulowałby stany emocjonalne to najtrudniejszy obszar dla dzieci żyjących w domach dziecka czy w niestabilnej sytuacji opiekuńczej. Chodzi przede wszystkim o liczne, zmieniające się rodziny zastępcze, ośrodki socjoterapii, ośrodki wychowawcze. Dopiero kiedy regulacje związane z opanowaniem pobudzenia są osiągnięte, efekty może przynosić neurostymulacja.
Integracja sensoryczna
Wielu rodziców pyta czy terapia SI jest odpowiednia dla dzieci z FASD. To zależy od rodzaju i stopnia uszkodzeń. Dla jednych dzieci z mniejszymi problemami będzie odpowiednia, ale dla innych nie. Niektóre dzieci z FASD będą wymagały bardziej zindywidualizowanego programu terapii z uwzględnieniem „mapy” uszkodzeń OUN. Wiele dzieci z FASD w Polsce korzysta z wybiórczych oddziaływań pomocowych. Są one skoncentrowane na fizjoterapii, integracji sensorycznej czy pracy z odruchami. W konsekwencji okazuje się, że jest to o wiele za mało. Ponadto często plany terapeutyczne są realizowane według wolnych terminów w ośrodkach, a nie według planu rozwojowego dziecka.
Wspomniane terapie skupiają się, co prawda, na stymulacji neurorozwojowej. Niestety nie uwzględniają one ważnych aspektów FASD, chociażby takich jak źle zaprogramowana oś adrenalinowo-kortyzolowa HPA – w zasadzie uniemożliwiająca korzystanie z nich – czy zaburzone regulacje. W ośrodkach tych zwykle nie ma zaplecza do pracy nad korektą stylu przywiązania, traumą niemowlęcą czy też regulacjami emocji u rodziców. Dla dzieci z FASD jest niezwykle ważne, aby były zabezpieczane od początku we wszystkich obszarach rozwoju. Na tle tych działań korzystając z ww. modelu terapii wprowadza się wszelkiego rodzaju dostosowania środowiskowe. Ich przykładami są obrazki wprowadzające rutynę dnia codziennego czy uczenie zasad społecznych w oparciu o zasady zilustrowane obrazkami. Na tym etapie wprowadza się także treningi społeczne czy też treningi językowe. Poniższy rysunek ilustruje w schematyczny sposób prezentowany model.
(Źródło: Teresa Jadczak-Szumiło, „Problemy psychologiczne dzieci w rodzinach adopcyjnych i zastępczych”, Warszawa 2018.)
Efekty terapii
Powyższe działania przez wiele lat były sprawdzane w pracy klinicznej z rodzinami i ich dziećmi. Wielopłaszczyznowe oddziaływania dają najlepsze efekty w postępowaniu z dziećmi z FASD. I chociaż najciężej z nich uszkodzone będą miały trudności z samodzielnym funkcjonowaniem, nie będą generowały tzw. wtórnych zaburzeń. Wykonywanie wybiórczych technik terapeutycznych oderwanych od całościowego widzenia problemów dzieci z FASD sprawia, że dzieci te nie radzą sobie z funkcjonowaniem na co dzień. Także w późniejszym okresie mają trudności z dostosowaniem się do norm i często bywają wykluczane społeczne. Zniechęcają się także do dalszej pracy i tracą wiarę, że można im skutecznie pomóc. Konsekwencją często jest izolacja społeczna. Tak, jak potrzebne jest prowadzenie określonego postępowania w sytuacji diagnozy dziecka z FASD, tak samo w oparciu o diagnozę uszkodzeń OUN u dziecka z FASD można dopiero adekwatnie planować terapię.
Naszym sprzymierzeńcem może by czas. Im wcześniej zaczniemy wprowadzać korekty, dobre regulacje i stymulację dziecka, tym większe mamy szanse, aby pomóc mu lepiej funkcjonować. Warto zatem nie tracić czasu na liczne, ale mało efektywne działania.
No Comments